Maksud
Perkataan “Mazhab” dan “Imam”
Sebelum ditinjau sejarah kemunculan mazhab-mazhab fiqh Islam, ada baiknya jika
kita tinjau terlebih dahulu maksud perkataan “Mazhab” dan “Imam” itu sendiri.
Mazhab (مذهب) dari
sudut bahasa bererti “jalan” atau “the way of”. Dalam Islam, istilah mazhab
secara umumnya digunakan untuk dua tujuan: dari sudut akidah dan dari sudut
fiqh.
Mazhab akidah ialah apa yang bersangkut-paut dengan soal keimanan, tauhid,
qadar dan qada’, hal ghaib, kerasulan dan sebagainya. Antara contoh
mazhab-mazhab akidah Islam ialah Mazhab Syi‘ah, Mazhab Khawarij, Mazhab
Mu’tazilah dan Mazhab Ahl al-Sunnah wa al-Jama‘ah. Setiap daripada kumpulan
mazhab akidah ini mempunyai mazhab-mazhab fiqhnya yang tersendiri. Mazhab fiqh
ialah apa yang berkaitan dengan soal hukum-hakam, halal-haram dan sebagainya.
Contoh Mazhab fiqh bagi Ahl al-Sunnah wa al-Jama‘ah ialah Mazhab Hanafi, Mazhab
Maliki, Mazhab al-Syafi‘e dan Mazhab Hanbali.[1]
Mazhab fiqh pula, sebagaimana terang Huzaemah Tahido, bererti:
Jalan fikiran, fahaman dan pendapat yang ditempoh oleh seorang mujtahid dalam
menetapkan suatu hukum Islam dari sumber al-Qur’an dan al-Sunnah. Ianya juga
bererti sejumlah fatwa atau pendapat-pendapat seorang alim besar yang bergelar
Imam dalam urusan agama, baik dalam masalah ibadah ataupun lainnya.[2]
Contoh imam mazhab ialah Abu Hanifah, Malik bin Anas, al-Syafi‘e dan Ahmad bin
Hanbal. Pengertian mazhab ini kemudiannya beralih menjadi satu kumpulan ajaran
fiqh Islam yang diikuti dan diterima oleh satu-satu kumpulan umat Islam dalam
sesebuah wilayah atau negara. Ianya menjadi sumber rujukan dan pegangan yang
diiktiraf sebagai ganti atau alternatif kepada ikutan, ijtihad dan analisa
terhadap ajaran asli al-Qur’an dan al-Sunnah.
Perkataan “Imam” dari sudut bahasa bererti “teladan” atau “pemimpin.” Dalam
Islam, perkataan “Imam” memiliki beberapa maksud selari dengan konteks
penggunaannya, iaitu:
1. Imam sebagai pemimpin solat berjamaah.
2. Imam sebagai pemimpin atau ketua komuniti orang-orang Islam.
3. Imam sebagai tanda kelebihan kedudukan ilmunya, sehingga dijadikan sumber
pembelajaran dan rujukan ilmu agama. Contohnya ialah Imam Abu Hanifah, Imam
Malik bin Anas dan sebagainya. Walaupun mereka dijadikan sumber rujukan ilmu,
autoriti mereka hanyalah terhad kepada apa yang tertera dalam al-Qur'an dan
al-Sunnah.
4.Imam sebagai wakil Allah dan pemimpin umat serta penentu zaman. Imam sebegini
hanya khusus bagi Mazhab Syi‘ah. Imam-imam ini bukan sahaja dijadikan rujukan
syari‘at tetapi juga memiliki autoriti dalam menetapkan sesuatu yang berkaitan
dengan syari‘at tanpa terhad kepada al-Qur’an dan al-Sunnah.[3]
